Nё librin “21 Leksione pёr shekullin e 21” historiani i mirёnjohur izraelit Yoval Noah Harari shkruan se njeriu ёshtё njё lloj i epokёs sё “post-tё vёrtetёs” sepse karakteristika e tij kryesore ёshtё aftёsia pёr tё krijuar dhe pёrhapur trillime. Pёrgjatё prehistorisё dhe historisё sё njeriut, krijimi dhe ndarja e tyre me njerёz tё tjerё i kanё ndihmuar shoqёritё njerёzore tё rrisin bashkёpunimin mes njёra tjetrёs, pёr tё zgjidhur si duhet problemet adaptive.

Arsyetimi i Hararit gjen shprehje nё epokёn e sotme dixhitale, ku pёrfundimet e mbёshtetura mbi fakte sa vijnё e vihen nё dyshim prej besimeve tё bazuara nё pёrvojёn tonё vetjake dhe emocioneve.

Pёrhapja e trillimeve, qё sot njihen si lajme tё rreme, po arrihet lehtёsisht dhe me shpejtёsi pёrmes Internetit dhe rrjeteve sociale. Nga moria e shembujve qё rrezikojnё mbijetesёn tonё, pёr tu pёrmendur, janё dyshimet e publikut mbi krizёn klimatike dhe sigurinё e pёrdorimit tё vaksinave.

Prej njё studimi tё botuar nё korrik tё kёtij viti nё revistёn shkencore Frontiers in Communication rezultoi se mesazhet mbi ndryshimet klimatike qё pёrcillnin 107 video tё publikuara nё YouTube, nga 200 video me tematikё tё ngjashme tё analizuara, binin nё kundёrshtim me mendimet e pranuara gjerёsisht ndёr shkencёtarё. Si merret me mend, video me pёrmbajtje tё tillё pseudoshkencore, janё tё pёrputhshme me mendimet e njё pjese tё publikut lidhur me pasojat e krizёs klimatike qё ka ngёrthyer njerёzimin.

Nga ana tjetёr, pёrhapja nё rrjet e dyshimeve mbi sigurinё e vaksinave prej njerёzve dhe grupeve anti-vaksinё po rrezikon njё aspekt tjetёr tё mbijetesёs, shёndetin e popullatёs. Qё kur njё artikull pseudoshkencor, qё parashtronte lidhjen mes autizmit dhe vaksinёs MMR, mori vёmendje mediatike rreth dy dekada mё parё, frika e paarsyeshme ka pushtuar njerёzit duke u materializuar nё vendimarrje tё pashёndetshme. Lёvizjet anti-vaksinё vazhdojnё tё pёrhapin dyshime mbi sigurinё e vaksinave pёrmes rrjeteve sociale dhe numri i fёmijёve tё pavaksinuar ёshtё rritur.

Polarizimi i publikut mbi kёto dy çёshtje mundёsohet edhe nga pёrhapja e trillimeve prej politikanёve pёrmes rrjeteve tё tyre sociale. Mёnyra se si ne e kuptojmё njё informacion tё caktuar shkencor pёrputhet me besimet dhe qёndrimet tona personale. Nё kёtё kuptim, ne pranojmё dhe mbajmё mend, ato lajme qё janё tё pёrputhshme me bindjet politike. Thёnё ndryshe, disa nga trillimet e politikanёve, pёrforcojnё besimet dhe qёndrimet tona.

Ashtu si magjistari Çipola, tek novela e Nobelistit gjerman Tomas Man “Mario dhe Magjistari”, politikanёt pёrdorin ndjeshmёritё e publikut pёr tё ushtruar kontroll ndёrsa disa herё, janё pasqyrё e besimeve dhe qёndrimeve tё tij. Ky “efekt i Magjistarit”, qё shoqёrohet fillimisht me habi, mё pas dyshime dhe deri kontroll tё magjistarit mbi vullnetin e lirё tё publikut, minon besueshmёrinё e publikut ndaj autoritetit shkencor.

Nё ndryshim nga trillimi qё merr pёrmasa fatale nё novelёn e Manit, tё rёnit pre e retorikёs populiste dhe lajmeve tё rreme shkencore mund tё shmangen duke marrё tё tjera masa. Si fillim, gazetarёt dhe shkencёtarёt duhet tё bashkёpunojnё fort mes tyre pёr tё siguruar cilёsinё e lajmit shkencor. Po ashtu, vetё shkencёtarёt duhet tё ngrenё zёrin kur hasin lajme me pёrmbajtje tё rreme shkencore nё media. Angazhimi i tyre publik dhe pёrdorimi i rrjeteve sociale pёr pёrhapjen e lajmit shkencor, mund tё rrisё besimin e publikut tek vetё shkenca. Nё kёtё mёnyrё, ne do tё jemi tё “imunizuar” ndaj lajmeve tё rreme shkencore, qё tё mёsojmё tё pёrballemi dhe tё zgjidhim si duhet problemet qё rrezikojnё mbijetesёn tonё.

Burime:

Allgaier, J. (2019). Science and environmental communication on YouTube: Strategically distorted communications in online videos on climate change and climate engineering. Frontiers in Communication. http: //doi.org/10.3389/fcomm.2019.00036

Hopf, H., et al. (2019). Fake science and the knowledge crisis: ignorance can be fatal. Royal Society Open Science. http: //dx.doi.org/10.1098/rsos.190161

Murphy, G., et al. (2019). False memories for fake news during Ireland’s abortion referendum. Psychological Science. http: //dx.doi.org /10.1177/0956797619864887