Refleksione nga një studim i studentëve të nivelit Master, profili Marrëdhënie me Publikun në Departamentin e Gazetarisë dhe Komunikimit të Universitetit të Tiranës.
Marrëdhëniet me publikun sot, po kthehen në një forcë biznesi që punojnë për të ndërtuar dhe mirëmbajtur imazhin, reputacionin dhe për të ndërtuar marrëdhënie të dëshirës së mirë dhe mirëkuptimit mes kompanisë dhe publikut të saj. Nga ana tjetër, marrëdhëniet me publikun, sot, po marrin në dorë timonin e gazetarisë duke krijuar lajme dhe orientuar profesionin e gazetarit drejt një modeli të ri gazetarie, që po ngjall shqetësim ndër gazetarë dhe po zhvendos interesat profesionalë.
Në kushtet e shtimit të numrit të bizneseve, që nënkupton rritjen e konkurrencës marrëdhëniet me publikun paraqiten si nevojë thelbësore që garanton sukses. Media, është një prej kanaleve të komunikimit, dhe jo i vetmi, që përdorin specialistët e MP për të emetuar lajmin. Po a është media për specialistët e marrëdhënieve me publikun thjesht një kanal ekzistues komunikimi apo po shndrrohet në një pushtet që po zhvendoset në duart e këtyre të fundit? Sa ndikojnë MP në punën e gazetarëve dhe sa të pavarur janë gazetarët për t’i shërbyer misionit të tyre në interes të publikut?.
Sot mund të thuhet pa pikë dyshim se ka një ikje nga gazetaria e mirëfilltë, fakt që shprehet në formë keqardhjeje edhe nga vetë gazetarët, të cilët ndiejnë se koha e gazetarit të terrenit po zhduket. Dikur gazetarët ishin investigues aktiv të lajmit dhe sot duket sikur janë kthyer në një proces pasiv në pritje të lajmit të zyrave, të paverifikuar, dytësor e ndonjëherë të parëndësishëm, që buron nga zyrat e shtypit e që në fakt i shërben interesave politikë e komercial. Për të investiguar ndikimin e marrëdhënieve me publikun në median e printuar dhe mënyrën se si kjo ka ndikuar në cilësinë e përmbajtjes së medias, studentët e nivelit MA të profilit Marrëdhënie me Publikun pranë Departamentit të Gazetarisë dhe Komunikimit, në Universitetin e Tiranës kanë kryer monitorimin e disa mediave shqiptare për periudhën një mujore 1 – 30 prill. Gazetat që janë përfshirë në studim janë: Gazeta Shekulli, Gazeta Koha Jonë, Gazeta Mapo ,Gazeta Tema, Gazeta Standart, Gazeta Shqiptare, Gazeta Shqip, Gazeta Panorama.
Nga analiza e kryer rezulton se 47% e lajmeve të publikuara në 8 media të printuara burojnë apo sponsorizohen nga zyra e marrëdhënieve me publikun apo zyra e shtypit. (Figura 1 ) Në këtë studim studentët kanë analizuar lajmet e rubrikave të politikës, ekonomisë, aktualitetit, sociales dhe kulturës, të cilat janë klasifikuar brenda tre kategorive të përcaktuara si a) informacione, statistika, lajme që sponsorizohen nga PR-i b) lajmë të marra copy-paste c) lajme ku gazetari fshihet pas opinionit të tij, paraqitja grafike e të cilave paraqitet në figurën 2. Në kategorinë e parë janë klasifikuar ato lajme ku gazetari është bazuar fillimisht në një informacion apo të dhënë të marrë nga burime zyrtare, njoftime për shtyp, statistika të publikuara etj dhe më tej ka elaboruar mbi to duke kryer kërkime personale. Në fund të fundit, lajmi është iniciuar nga një burim zyrtar, zyrë shtypi apo marrëdhëniesh me publikun. Kategoria e dytë, e hasur në një përqindje 20 % janë lajmet ku njoftimi, konferenca për shtyp përcillet pa ndryshime, copy-paste. Dhe në kategorinë e fundit gazetari përcjell lajme pa iu referuar burimeve, por qëllimi i lajmit duket të jetë haptazi i nxitur nga një interes biznesi, enti public etj.
Figura 1 : Raporti mes lajmeve të studjuara dhe lajmeve nga PR-i
Megjithëse duket se në Shqipëri lajmi gazetaresk ende bën paksa rezistencë ndaj lajmit PR-esk, gazetarët shprehen të shqetësuar për presionin që kanë në lidhje me lajmin, ku ky i fundit e gjen vetë rrugën drejt redaksisë dhe drejt publikimit dhe nuk është gazetari në kërkim të tij. Nga ana tjetër, sot kemi dhe një tendencë të re të lajmit që prodhohet nga mediat sociale si Facebook apo Twitter, në një masë 4 % në totalin e lajmeve të studjuara. Ndërkohë, që në këtë studim, intervista është vlerësuar si zhanër mediatik dhe jo si teknikë e PR –it, sic konsiderohet dhe trajtohet sot në literaturën për MP. Në këtë rast të dytë, vlerësimi i intervistave si taktikë e PR-it, duke mbajtur parasysh që ajo, sot, porositet dhe sponsorizohet nga partitë, bizneset, entet etj në emër të reputacionit apo imazhit, do të shtonte konsiderueshëm % e lajmeve të sponsorizuara nga PR.
Figura 2 – Kategoritë e lajmeve të PR në media
Megjithëse lajmet politike mbulojnë hapësirën më të madhe në gazetat shqiptare, lajmet politike të sponsorizuara nga zyra e shtypi dhe komunikimit të partive politike apo kandidateve politikë zënë 48 % të totalit të lajmeve të studjuara për periudhën 1 mujore. Këtu është e rëndësishme të ritheksohet se intervistat, si një zhanër shumë i konsumuar për figurat politike nuk janë numëruar si lajme nga zyra e PR-it dhe e shtypit, por si zhanre mediatike. Më tej, rubrikat me ndikim të dukshëm nga zyrat e MP dhe zyrat e shtypit janë rubrika sociale 56 %, ekonomike 52 %, aktualiteti 42 %.
Duke përfshirë intervistat apo lajmet e rrjeteve sociale, dukshëm lajmet politike porositen dhe gjejnë lehtësisht dritën e publikimit në media, në dallim nga lajmet ekonomike, ku megjithëse në një përqindje të lartë, lidhja e mediave me interesa biznesi apo marketingu, e vështirëson paksa rrugën e lajmeve të biznesit drejt publikimit. Ndërkohë, lajmet e rubrikave sociale në morinë e tyre lidhen me konferenca sensibilizuese apo cështje të ndryshme sociale që nxiten nga shoqatat e shumta që komunikojnë për të promovuar cështje apo vetë organizatën.
Figura 3: Lajmet e MP sipas rubrikave
Studjues të ndryshëm kanë teorizuar në fakt se “Praktikuesit e Marrëdhënieve Publike mund të ndihmojnë për të përcaktuar çështjet, të cilat janë në dobi për t’u ndjekur nga mediat dhe mënyrën në të cilën këto çështje janë përshtatur – duke subvencionuar mbledhjen dhe organizimin e informacionit nga gazetarët, duke shmangur lodhjen e tyre për kërkimet që u duhen për të krijuar lajmin” (Denise DeLorme, Fred Fedler, 2000), por sot gazetarët duket se po varen nga praktikuesit e MP për informacion. Sot duket se gazetari nuk investigon por mikson lajmet që i vijnë në zyrë nga burimet e ndryshme politike e komerciale, ku interesi publik zhvendoset drejt atij partiak apo të biznesit, koncepti gazetari/journalism ridefinohet në termin Churnalism, që nënkupton gazetarinë e zyrave të marrëdhënieve me publikun dhe atyre të shtypit.
Megjithatë, që prej egzistencës së tyre, mes MP dhe gazetarisë gjithnjë ka patur njefarë (ar)miqësie. Nga njëra anë, gazetarët mendojnë se punojnë në interes të publikut, ndërsa specialistët e MP mendojnë se janë ata që furnizojnë gazetarët me lajme. Por ndërkohë, interesi i publikut nuk është domosdoshmërisht interesi i specialistit të MP. Kjo gjë mund të shikohet me skepticizëm nga profesionistët. (cka mund të ka sjellë këtë armiqësi dhe një klimë pakënaqësie mes profesionistëve). Megjithatë është fakt i padiskutueshëm se marrëdhëniet me publikun dhe gazetaria janë në një marrëdhënie simbiotike, por as nuk mund të jetojnë pa njëra-tjetrën. Pushteti i ndikimit të njërës tek tjetra, kjo edhe për hir të rëndësisë që po merr komunikimi në gjithë aspektet e funksionit të shoqërive moderne, po transformon thelbin e funksionimit të gazetarisë si dhe parimet e saj. Po transformon gazetarinë e terrenit në gazetarinë e zyrave, që në fakt mund të komodojë shumë gazetarë, por do të zbehë gazetarinë e vërtetë duke krijuar një model të ri gazetarie që e shndërron atë nga journalism në churnalism.
