1. A është liria siguri për paqen?
Kuptohet se ndërtimi i marrëdhënieve të bazuara mbi paqen dhe mirëkuptimin midis popujve dhe kombeve është një proces i ndërlikuar dhe i vështirë. Veç analizave empirike të fokusuara në rajone të ndryshme të botës, ku zona e Ballkanit na intereson më shumë, si shqiptarë, realiteti kërkon edhe analiza që larg skemave ideologjike të gatshme dhe të marra në mënyrë të ngurtë, të jenë të bazuara mbi koncepte dhe marrëdhënie konceptuale të vlefshme dhe që gjenerojnë kuptimësi të dukurive të reja gjeopolitike dhe gjeokulturore.
Nisur këtej, ka vend të mendohet se cila është marrëdhënia midis lirisë dhe paqes. Kuptohet që regjimet diktatoriale që ndrydhin qytetarët, minoritet kombëtare dhe etnitë, janë shkak për tensione dhe konflikte të armatosura, për çekuilibrime në marrëdhëniet shoqërore duke prodhuar dhunë dhe barbari. Përvoja e Ballkanit, por edhe ajo e zonave të tjera të Planetit e provon këtë. Mirëpo, po ta shohim me kujdes gjendjen në këto dekadat e fundit, realiteti flet se edhe në kushtet e lirive politike për qytetarët dhe kombet e etnitë brenda një shoqërie e një shteti, si edhe në marrëdhëniet ndërshtetërore, ka mundësira dhe rreziqe që krijojnë tensione ndëretnike dhe formësojnë parakushte për destabilizim politik dhe lëkundje të proceseve paqësore të demokratizimit.
Kur flitet për liritë, pa dyshim ndër më themeloret, për të mos thënë më themelorja, është ajo e fjalës, e të shprehurit lirshëm, e pjesëmarrjes të lirë në hapësirën publike të diskutimit, e lirisë të mediave që të shprehin një diversitet kulturor të pasur, çka jep parakushte edhe për marrëdhënie besimi reciprok, pra si bazë për sigurimin e paqes. Këtu media shihet në një plan shumë të gjerë duke përfshirë jo vetëm mediat masive klasike, por edhe komunikimin në linjë, komunikimin e përditshëm midis qytetarëve në hapësirat e tyre private apo në hapësirën publike, debatin politik, pra në fakt gjithë strukturimin dhe ristrukturimin e të shprehurit brenda një shoqërie të caktuar. Paqja në fakt para sesa të jetë produkt i praktikave dhe i strategjive të caktuara, është një realitet konceptual, është ide, strukturim përfytyrimesh, pra realizohet si fillesë dhe si aksion nëpërmjet komunikimit. Nga kjo pikëpamje, ka vend të jepet edhe një përqasje nga pikëpamja e shkencave të komunikimit e faktorëve që rrisin potencialin paqësor dhe demokratik të një shoqërie, dhe ato që mënjanojnë faktorët e dhunës dhe të tensionit midis grupeve të ndryshme shoqërore dhe etnike e kombëtare.
Duke e parë problemin në këtë rrafsh, theksojmë se Konventa – kuadër evropiane mbi të drejtat e minoriteteve, e formuluar gati njëzet vite më parë dhe e aprovuar nga Këshilli i Evropës, thekson se sidomos në shoqëritë me diversitet kulturor, liritë dhe të drejtat e etnive, minoriteteve kombëtare, e kombeve janë bazë për të mundësuar shoqëri të lira, të qëndrueshme dhe paqësore. Artikulli numër 9 i kësaj Konvente pohon: “Palët angazhohen për të pranuar se e drejta e lirisë të shprehjes për çdo person që i përket një pakice kombëtare përfshin lirinë e shprehjes të opinioneve dhe lirinë për të marrë ose komunikuar informacione apo ide në gjuhën e vet minoritare pa ndërhyrjen e autoriteteve publike dhe pa marrë parasysh kufijtë. Për sa i përket aksesit në media, palët bëjnë kujdes që në kuadrin e sistemit të tyre legjislativ, personat që i përkasin një pakice kombëtare të mos jenë të diskriminuar”.
Në kushtet e rajonit tonë ballkanik këto dhjetë apo pesëmbëdhjetë vitet e fundit janë bërë hapa të rëndësishme përpara lidhur me të drejtat dhe liritë e pakicave kombëtare, etnive apo kombeve që jetojnë brenda kufijve të një shteti. Sigurisht që shqiptarët sikurse edhe kombet e tjerë ballkanikë kanë qenë dhe mbeten shumë të interesuar për këto liri dhe të drejta, duke ditur se harta e kufijve territorialë në Ballkan dhe ajo e shpërndarjes etnike ka mospërputhje të konsiderueshme. E vërteta është se gjatë këtyre dekadave, sidomos përgjatë viteve 2000, janë bërë hapa pozitivë përpara: Shkollimi në gjuhët amtare, botime në këto gjuhë, liberalizimi i peizazhit mediatik, lindja dhe përforcimi i mediave etnike apo në gjuhët kombëtare, komunikimi i lirë në linjë dhe mediat e lira në Internet, njohja si gjuhë zyrtare në shkallë krahinash a më gjerë i gjuhëve të pakicave kombëtare etj., janë procese që përbëjnë hapa për konsolidimin e paqes dhe bashkëpunimit rajonal.
Mirëpo çështja është më e ndërlikuar sesa kaq. Pyetja që shtrohet është nëse liritë dhe të drejtat politike për të pasur media në kuptimin e gjerë të diversifikuara, a realizojnë edhe shoqëri ku parimi i diversitetit kulturor të jetë i garantuar dhe konkret? Liria e shprehjes kulturore, arsimore, artistike dhe mediatike a është kush i mjaftueshëm për të siguruar komunikimin paqësor bazuar te respekti i parimeve të shprehjes të diversitetit kulturor?
Parë kështu nuk mund të mos konstatojmë se Ballkani sot kalon një fazë kur peizazhet kulturore përfitojnë gjithmonë e më tepër nga liritë dhe të drejtat lidhur me lirinë e shprehjes të identiteteve etnike, fetare dhe kombëtare. Ndërkaq, sikurse na tregojnë monitorime të shumta të përmbajtjes të shprehjes politike, mediatike, kulturore etj., nuk mund të thuhet se gjuha e urrejtjes etnike është shmangur, përkundrazi ka raste krizash kur ajo arrin nivele të larta me gjithë legjislacionin që e ndalon këtë. Botimet dhe përkthimet nga njëra gjuhë te tjetra një në nivele minimale. Arsimi shumëgjuhësh brenda institucioneve publike shoqërohet me ndarjen e klasave sipas gjuhëve të tyre kombëtare, pra në thelb është formal. Aktivitetet e përbashkëta ku të kryqëzohen kulturat artistike të kombeve dhe etnive të ndryshme janë fare të rrallë. Shpërndarja e studentëve sipas universiteteve ku fliten gjuhët përkatëse kombëtare është bërë pothuajse rregull. Njohja reciproke e gjuhëve kombëtare nga bashkësitë etnike të ndryshme është zbehur. Mediat në gjuhë të ndryshme i drejtohen së tepërmi audiencave që përdorin që në lindje gjuhët përkatëse.
Nga kjo pikëpamje kemi nevojë jo vetëm të shtrojmë çështjen e marrëdhënieve midis lirisë dhe paqes, por edhe midis diversifikimit të peizazhit të institucioneve kulturore, shkollore, mediatike, artistike, nga njëra anë, dhe realizimit të komunikimit paqësor dhe sa më fluid ndërkulturor midis pjesëve të ndryshme të shoqërisë. Faktet na tregojnë se njeri nuk nënkupton medoemos tjetrin. Nuk mund të mohohet se shpesh në media mbisundon fryma e mosbesimit reciprok, e tensioneve verbale, e stigmateve etnike, e stereotipave diskriminues, nuk përjashtohet edhe gjuha e urrejtjes ekstreme, çka sigurisht janë faktorë që nuk çojnë në garantimin e paqes, por përmbajnë rrezikun e tensioneve dhe konflikteve ndëretnike.

      2. Kontrolli etnokratik i mediave
Pra pyetja është se përse liritë e shprehjes janë shoqëruar edhe me përdorimin e një gjuhe urrejtjeje që i minon dhe rrezikon proceset paqësore, përse ndërtimi i një peizazhi mediatik, institucional dhe kulturor të diversifikuar jo medoemos krijon një komunikim ndërkulturor në shoqëri? Pra, përse liritë politike dhe të shprehjes shoqërohen me rreziqe për paqen dhe stabilitetin social të shoqërisë?
Lidhur mesa më sipër do të arsyetoj nisur nga një studim i kryer bashkë me kolegë të tjerë lidhur me mediat multikulturore në rajonin e Ballkanit, mbështetur nga katedra e UNESCO-s në shkencat e komunikimit, në Universitetin e Strasburgut, si edhe nga një lexim i bibliografisë në këtë fushë studimore.
Pas thërrmimit të ish-Jugosllavisë dhe lindjes e formësimit të shteteve kombëtare në këtë zonë të Ballkanit, një sërë procesesh demokratizuese ndodhën edhe në fushën e kulturës dhe lirive të shprehjes mediatike dhe të opinioneve, si edhe në sektorin e arsimit. Hapësira e opinionit publik u diversifikua, sepse atje nisën të shprehen më lirisht edhe etnitë dhe pakicat kombëtare dikur të privuara dhe nën shtypje kombëtare. Paqja dhe liritë politikë sollën një diversifikim të perspektivave kulturore në zonë.
Ndërkohë me mediat të kuptuara në kuptimin më të gjerë të fjalës, pra si media informative masive, si industri kulture, pra e filmit, e botimeve dhe e shprehjes artistike në përgjithësi, si institucione shkollore, etj., ndodhën procese që bënë që duke qenë të lira, ato mbetën në kontrollin e elitave politike dhe administrative përkatëse në rrafsh kombëtar, rajonal, komunal, madje edhe kur ato kanë një pronësi private. Në një kuptim të caktuar dhe disi natyrshëm, këto elita politike, administrative dhe ekonomike pas lufte dhe në periudhën postdiktatoriale, nisur nga fakti se kishin një legjitimitet fillestar të marrë nga përpjekjet për liri dhe pavarësi kombëtare dhe të drejta etnike, nisur nga ideja se edhe në periudhën paqësore mbartnin në sytë e opinionit publik një mision etnik dhe kombëtar, nisur edhe nga retorika e tyre fillestare e idesë kombëtare, pa asnjë konotacion negativ, konsiderohen edhe si elita etnokratike. Legjitimiteti i tyre shtrihet veç në aspektin kombëtar edhe brenda grupit etnik që përfaqësojnë, apo brenda rajonit ku ky grup jeton. Pra, këto elita etnokratike shfaqen edhe si grupe kontrolluese të pushteteve legjitime në plan shtetëror, edhe si elita partiake, por edhe si pushtete financiare dhe ekonomike me lidhje të fuqishme me politikën, që duke pasur një identitet patriotik të dallueshëm, një retorikë nacionaliste, përdorin përgjithësisht një rrjet financiar dhe një ekonomi etnike e llojit të veçantë.
Nisur nga ideologjia dhe retorika politike e kuptueshme e elitave etnokratike, edhe mediat dhe institucionet arsimore dhe kulturore nën kontrollin e tyre të drejtpërdrejtë ose të tërthortë sigurisht që do të reflektonin të njëjtin qëndrim dhe strategji krijimi dhe transmetimi të vlerave arsimore, artistike dhe kulturore e mediatike.
Po të shohim infrastrukturat mediave, shkollave dhe institucioneve kulturore në zonën e Ballkanit, ajo më së shumti paraqet katër tipologji të ndryshme:
a. Infrastrukturat publike, pra mediat audiovizive publike, shkollat dhe universitetet publike, institucionet artistike publike etj. Të gjitha këto infrastruktura në plan kombëtar drejtohen dhe kontrollohen ose nga pushteti ekzekutiv ose janë nën kontrollin parlamentar, që në fakt është ai i elitave etnokratike kombëtare.
b. Infrastruktura nën kontrollin e pushteteve komunale, ku elitat etnokratike janë të diversifikuara në bazë të rajonit ku është instaluar bashkësia që ato përfaqësojnë. Retorika etnokratike në këtë nivel është edhe më e theksuar sepse ato janë më afër elektoratit të tyre dhe tensionet mes bashkësive etnike janë më të ndjeshme.
c. Mediat apo infrastrukturat kulturore dhe arsimore private, të cilat kontrollohen dhe ushqehen si nga administratorët ashtu edhe nën presionin e audiencave të klientëve me ndërgjegje të theksuar etnokombëtare, me ideologjinë dhe praktikat etnocentrike përkatëse.
d. Format e komunikimit qytetar në linjë, rrjetet sociale, të cilat nën humorin dhe influencën e përdoruesve dhe audiencave të tyre, dihet se janë shprehëse e frustrimeve kolektive dhe bien preh më shpejt se të gjitha llojet e tjerë të mediave e një shprehjeje ku mbisundon stereotipi kulturor, stigmatet ndaj kombeve dhe etnive të tjera, izolacionizmi kombëtar, dhe sidomos gjuha e urrejtjes ndaj tjetrit.
Mbizotërimi i infrastrukturave të shprehjes publike nga etnokracia në nivel qendror dhe rajonal (komunal) apo nga elita ekonomiko-politike me prirje etnokratike, është një fakt i mirëkuptuar në periudhën postluftë dhe postdiktatoriale. Dihet se liritë politike dhe ato kulturore, mundësitë për të ardhur në një proces tranzitor paqeje pas dekadash represionesh kombëtare dhe politike, rrjedhojnë nga idealet kombëtare dhe për pohimin e të drejtave etnike në të gjitha identitetet kombëtare të vendeve ballkanike. Puna është të dihet nëse strukturimi i hapësirave politike dhe i atyre të hapësirës publike të shprehjes sipas logjikës etnokratike jep mundësi për një paqe afatgjatë, për harmoni kombëtare dhe etnike në Ballkan, si edhe për një emancim dhe komunikim të vërtetë ndërkulturor në shoqëritë ballkanike.
Ideologjia dhe botëkuptimi etnokratik shoqërohet me realizime pozitive që nuk mund të mohohen. Në një farë mase ato janë ushqyer nga frymëzimi kombëtar, e cila është një vlerë humane e rëndësishme. Mediat dhe kultura, arsimi dhe arti që frymëzohen nga etnokracia në një farë kuptimi paraqiten edhe si ruajtës të traditave shpirtërore kombëtare. Ato vigjilojnë që bashkësitë etnike të mos pësojnë tragjizmat e së shkuarës, pra janë një lloj barriere ndaj politikave të mundshme diskriminuese. Përpos këtyre, ideologjia etnokratike shërben edhe për një ngjizje të fortë të solidaritetit social brenda bashkësisë etnike ose të pakicave kombëtare.
Por, veç këtyre aspekteve, etnokratizmi ushtron edhe ndikimet e veta mbi mediat, kulturën, artin, shprehjen e opinionit shoqëror dhe komunikimin ndërkulturor në përgjithësi. Ka ardhur koha që këto elemente të njihen dhe të mbahen parasysh duke e trajtuar gjuhën e përjashtimit dhe urrejtjes kolektive ndaj bashkësive të tjera etnokombëtare si jo të rastit, as thjesht dhe vetëm si inerci e fantazmave të së shkuarës, por edhe si produkte sistematike të një realiteti mbizotërues i kontrolluar nga elitat etnokratike respektive.
Sidomos në media, marrë gjithmonë në kuptimin më të gjerë të tyre, etnokracia si ideologji dhe strategji shprehjeje publike e vendos informacionin e ekuilibruar, të gjithanshëm, të saktë, nën thundrën e propagandës, e krijimit të “brand”-it kombëtar, si edhe në funksion të propagandës. Në këtë suazë bien jo vetëm mediat dhe infrastrukturat publike, por edhe ato private. Sikurse thekson studiuesi amerikan Art Silverblatt: “Madje edhe në vendet ku media është me pronësi private, qeveritë i kanë përdorur mediat si një vektor propagande”.[1] Nuk duhet harruar se shpesh koncepti etnokratik mbi informacionin e shmang informimin e saktë dhe të plotë të audiencave nën pretekstin e mbrojtjes të interesit të grupit etnik. Ndodh që këto dy aspekte edhe përputhen, por qëllon edhe që ato hyjnë në konflikte të pjesshme apo tërësore midis tyre. Mediat e kontrolluara nga etnokracitë e kanë të pamundur që në këto raste prioritetin t’ia japin informacionit dhe jo spekulimeve ideologjike etnonacionale.
Nuk duhet harruar gjithashtu se në kushtet e mbizotërimit të strategjive etnokratike kultura dhe informacioni, krijimtaria artistike e subvencionuar nga pushtetet përkatëse, ka prirje të drejtohet dhe frymëzohet nga etnocentrizmi ku vlerat, zakonet, perspektivat e kujtesës historike kolektive, traditat kulturore, e çdo kombi vendosen në qendër dhe ku grupi e sheh kolektivisht botën, shoqërinë, të shkuarën dhe të ardhmen thjesht si projektime të subjektivitetit të vet, duke u mbyllur karshi të tjerëve. Vetëlavdërimi kolektiv bëhet në këto raste mënyra e interpretimit të të gjitha të dhënave kulturore, bëhet logjika përjashtuese e ngjarjeve historike. Mediat etnokratike, sikurse theksohet edhe nga studiuesi Alan O’Konor janë “Procese bindjeje në të cilët ne jemi ftuar për të kuptuar botën në një farë mënyre dhe jo në një mënyrë tjetër”.[2] Mbi këtë bazë në të gjitha konfrontimet kulturore dhe historike syzet e etnocentrizmit mbivlerësojnë natyrshëm qendrimet, sjelljen, perspektivën e bashkësisë etnike ose kombëtare që e zhvillon atë, duke nënvlerësuar dhe përbuzur përvojat dhe vlerat e të tjerave.
Në këtë kuptim, mediat demokratike dhe ato etnokratike kanë një dallim të madh parimor midis tyre. Nëse të parat kanë synim të informojnë realisht audiencat dhe qytetarin për aktualitetin, të dytat e kryejnë këtë rol, duke informuar në funksion të strategjive editoriale të udhëhequra nga vlerat etnike. Kjo bëhet bazë për riprodhimin dhe shpërndarjen stereotipave dhe stigmateve kolektive kundër etnive dhe bashkësive të tjera fetare e kombëtare duke nxitur gjuhën e urrejtjes dhe të mosbesimit të ndërsjellë.
Mirëpo jo rrallë qëndrimet etnokratike dhe ideologjia në fjalë i tejkalon fort nevojat e bashkësive etnike për vetëmbrojtje dhe vetëpohim. Kjo ndodh sidomos kur ndërmerren fushata elektorale brenda të cilave elitat politike etnokratike përdorin mediat për të arritur tre qëllime pragmatike: Së pari, për të mobilizuar elektorin etnik në përballje me elektoratin e partive të tjera politike me identitet etnik të ndryshëm. Së dyti, për të reduktuar numrin e elektoratit pasiv dhe nxitjen e tij për të votuar. Së treti, për të zvogëluar elektoratin e partive të tjera me të njejtën bazë etnike duke i cilësuar ato si tradhtare, kolaboracioniste, jo patriotike, etj. Në të tre rastet, ideologjia etnokratike, ndonëse e udhëhequr nga faktorë ambiciozë politikë, legjitimohet duke nxjerrë përpara publikut të gjithë arsenalin e armëve të propagandës që anatemojnë bashkësitë e tjera etnike dhe elitat e tyre etnokrate dhe rivalët e tyre brenda të njëjtës bashkësi kombëtare.
Nën ndikimin e strategjive etnokratike, kultura dhe informacioni, e gjithë hapësira publike, shndërrohen në një univers të përbashkët që udhëhiqet nga fakti i shndërrimit të informacionit mediatik dhe e kulturës në një instrument të komunikimit strategjik, pra si mjete arritjesh qëllimesh strategjike në planin e jashtëm, pra qoftë jashtë shtetit, qoftë jashtë mjedisit të grupit etnokombëtar. Mirëpo në kushtet kur komunikimi i sotëm dhe teknologjitë bashkëkohore e kanë bërë të pamundur dallimin midis komunikimit me jashtë dhe komunikimit brenda grupit ose kombit, taktikat e komunikimit strategjik në fjalë krijojnë pasoja edhe në informimin e brendshëm qytetar. Në rrafsh kombëtar, mediat etnokratike funksionojnë në format dikotomik, bardh e zi, me stereotipa, si forma promocioni kombëtar dhe etnik, dhe bëhet e pamundur për qytetarin që të orientohet si duhet brenda një universi tensionesh etnike.
Informacionet, kultura, botimet, linjat editoriale të mediave, diplomacia kulturore e shtetit, strategjitë e shërbimeve publike, gjithçka vihet në funksionim të mbërritjes të qëllimeve të promovimit kombëtar. Media dhe kultura humbasin kështu gradualisht aftësinë për të qenë kritike ndaj elitave etnokratike sa kohë që konsiderohen faktikisht si instrumente komunikimi strategjik. Mediat orientohen jo drejt kritikës të devijimeve të elitave etnokratike në marrëdhënie me qytetarët e bashkësisë së tyre, por përpiqen ta mobilizojnë këtë bashkësi kundër grupeve të tjera etnokombëtare. Sikurse citohet nga studiuesi amerikan Christopher Paul, komunikimi strategjik e konsideron median pjesë e gjithë sistemit të mjeteve për të arritur qëllime në rivalitet me botën jashtë shtetit, kombit ose grupit etnik. Ai citon: “Cilitdo nivel komandimi i nevojitet një strategji për koordinimin dhe sinkronizimin e temave, mesazheve, imazheve, dhe veprimeve në mbështetje të të objektivave të komunikimit strategjik duke siguruar integritetin dhe qëndrueshmërinë e temave dhe mesazheve duke nisur nga niveli taktik më i ulët”.[3]
I gjithë ky transmetim i mediave etnokratike në instrumente komunikimi strategjik dhe diplomacie publike mbështetet në sistemin e krijimit të iluzionit të pastërtisë të vlerave etnike të çdo bashkësie kundrejt degjenerimit të vlerave të bashkësive të tjera. Mbi këtë bazë e gjithë shoqëria rrezikon të lëkundet dhe kërruset nën peshën e gjuhës të urrejtjes, moskuptimeve të ndërsjella etnike, propagandës armiqësore dhe mjedisi i shoqërive multikulturore shndërrohet në një fushë beteje midis strategjive të kundërta etnokulturore dhe etnokratike. Sigurisht, nga pikëpamja formale dhe institucionale, sikurse parashikon edhe Konventa – kuadër e të drejtave të pakicave kombëtare, edhe në këtë kontekst kemi një liri shprehjesh socioetnike dhe sociokulturore, por nga mënyra sesi funksionon ky sistem ai më shumë prodhon moskuptime dhe moskomunikim ndërkulturor duke krijuar kështu geto kulturore nga pikëpamja etnike dhe kombëtare. Peizazhi është multikulturor kurse komunikimi ndërkulturor e ka vështirë të ekzistojë se nën kontrollin e etnokracisë ai izolohet dhe përmbyllet brenda universeve monologuese dhe armiqësore me njeri tjetrin.

      3. Audiencat totalizuese etnike
E drejta e shprehjes të lirë për pakicat kombëtare ose grupet etnike nuk mjafton ende për të pasur një komunikim ndërkulturor efikas që do të krijonte kushtet e një marrëdhënie paqësore të qëndrueshme në shoqëri. Peizazh mediatik multikulturor nuk do të thotë akoma edhe diversitet kulturor në informacionin publik dhe në produktin mediatik. Ngatërrimi i këtyre dy koncepteve sjell moskuptime dhe errësime në analizën e gjendjes reale.
Le të mos harrojmë se në kontekstin ballkanik edhe ato media audiovizive publike që transmetojnë edhe në gjuhën e minoriteteve etnike apo bashkësive kombëtare e bëjnë me një numër të kufizuar orësh a thua se orët e transmetimit dhe numri i individëve që bëjnë pjesë në këto pakica kanë lidhje me njeri tjetrin. Për më tepër sikurse vihet në dukje në shumë raporte monitorimi, transmetimet në gjuhët minoritare në fushën e informacionit janë shpesh përkthime të informacioneve në gjuhën kryesore zyrtare. Nga ana tjetër, redaksitë e gjuhëve minoritare varen nga menaxhimi i përgjithshëm administrativ i institucionit, i cili kontrollohet nga klasa etnokratike e kombit numerikisht më të madh. Po kështu ndodh edhe me stacionet radiotelevizive komunale si edhe me ato private ku po të thuash të drejtën shumëgjuhësia e transmetimeve është fare e rrallë ose tepër e reduktuar në orë dhe lloje transmetimesh. Në këto të dytat, privatet, ato jo vetëm ndodhen nën presionin e elitave etnokratike për të marrë subvencione, reklama, licenca, etj., por edhe nën presionin e audiencave lokale, të cilat në rastet më të shumta janë bashkësi etnike dhe kombëtare lokale. Fidelizimi i audiencave shpesh kalon me të njëjtën strategji bindjeje sikurse është rasti në politikë, pra duke mbajtur një nivel ideologjizimi etnokratik të lartë.
Në këtë mënyrë peizazhi mediatik shumëkulturor dhe i diversifikuar në fakt jep një pasojë perverse, të kundërt me atë që pritej parimisht, sepse për audienca të ndryshme, me identitet kombëtar dhe etnik të ndryshëm, sipas funksionimit teorik dhe praktik të audiencave, jep sistemi informimi dhe mesazhe, që i izolojnë ato prej njëra-tjetrës. Peizazhi është shumëkulturor, porse çdo audiencë nuk ndjek veçse ato media që përputhen me identitetin e saj gjuhësor, historik, kulturor.
Barazimi i padrejtë i informimit multikulturor me peizazhin multikulturor nuk mban parasysh faktin që lidhet me konceptin e “përzgjedhjes” si koncept themeltar në shkencat e komunikimit masiv. Audiencat teknikisht mund të ndjekin të gjitha stacionet audiovizive dhe të konsumojnë të gjithë titujt e shtypit të shkruar, por realisht nuk ndodh kështu meqë strategjia e tyre është ajo e “përzgjedhjes”.

  Ka së paku gjashtë lloj përzgjedhjesh[4]:
a. Sipas ekspozimit ndaj medias dhe informacionit kulturor e artistik apo edukativ, duke u hapur vetëm ndaj atyre që përputhen me vlerat e audiencës.
b. Sipas perceptimit të informacionit që edhe kur ndodhet përpara të njejtit material informues, audienca kolektive e percepton sipas këndvështrimit të vetë, të interesuar.
c. Sipas ruajtjes në kujtesë, duke lënë të kalojnë e rënë harresë të gjitha informacionet që nuk përputhen me vlerat identitare.
d. Sipas vëmendjes, duke e shkëputur vëmendjen sa herë tingëllojnë informacione pa interes për audiencën.
e. Sipas vlerësimit të egos kolektive, çka bën që gjithçka nuk vjen në përputhje me vetëvlerësimin etnocentrik konsiderohet e parëndësishme dhe dezinformim.
f. Sipas gjuhës, meqë ndiqen ato stacione audivizive që kuptohen më mirë e lirshëm, pra që transmetojnë në gjuhën amtare.
Nga kjo pikëpamje audiencat etnike me sjelljen e tyre normale dhe të pritshme përmbushin atë që nisin elitat etnokratike, por këtë radhë nga “poshtë”, pra si sjellje audiencash masive. Nga kjo pikëpamje ato vetizolohen dhe kërkojnë më pas që edhe media që ndjekin të jetë në përputhje me pritshmëritë e tyre. Audiencat vetizolohen kulturalisht duke prodhuar grupe që përmbyllen në vetvete sipas kriterit që politologu amerikan Michael Waltzer i quan “audienca totalizuese”.
     4. Modelet e komunikimit ndërkulturor
Ja pra se përse peizazhi multikulturor në media nuk prodhon medoemos një bazë për një komunikipmi demokratik, të shtensionuar, me baza mirëkuptimi, midis bashkësive etnike, por më shumë i izolon ato nga njëra-tjetra. Komunikimi ndërkulturor kërkon që infrastruktura e agjencive mediatike, e institucioneve kulturore dhe artistike të ndërtohet ndryshe.
Po të niseshim nga një analizë tipologjike do të thoshim se mund të veçoheshin katër modele matricash komunikimi në këtë rrafsh. Por përpara sesa t’i paraqisnim do të na duhej të shpjegonim terminologjikisht simbolikën e mëposhtme:
A1 (B1) – Kanali i transmetimit etnokombëtar
A2 (B2) – Komunikuesi dhënës me po atë identitet
A3 (B3) – Gjuha e transmetimit, kodi, amtare
A4 (B4) – Objekti i raportuar, shoqëria respektive, grupi, institucioni etnokombëtar
A5 (B5) – Komunikuesi marrës, audiencat me po atë identitet etnokombëtar.

 Tipologjitë do t’i ndanim në:
I. Monologuese: Promovim i brandit kombëtar
A1-A2-A3-A4-A5
II. Propaganduese, nëpërmjet komunikimit strategjik
1. Modeli i fortë
A1-A2-A3-A4-B5
2. Modeli i butë
A1-A2-B3-A4-B5
III. Akulturues, nëpërmjet një manipulimi të vetëndërgjegjes të grupeve të tjera
A1-A2-B3-B4-B5
IV. Multikulturor i plotë
A1-B2-B3-A4(B4)-A5(B5)

      5. Përfundime
Ndërtimi i paqes sociale në shoqëritë multikulturore kalon nëpërmjet kulturës dhe institucioneve të saj mediatike në kuptimin më të gjerë të tyre. Liritë politike janë të domosdoshme që të mundësohet shprehja e lirë e kulturave të grupeve etnokombëtare. Por, kjo nuk presupozon patjetër edhe realizimin e një komunikimi ndërkulturor efektiv. Liria dhe paqja nuk janë dy vlera që e presupozojnë automatikisht njëra-tjetrën. Po kështu peizazhi mediatik shumëkulturor nuk nënkupton medoemos një produkt shumëkulturor dhe as një informim të hapur ndaj kulturave të tjerave. Mediat nën kontrollin e elitave etnokratike në pushtet ose jo, në kushtet e demokracisë, mund të ringjallin dhe mbajnë ndezur gjuhën e dhunës verbale, armiqësitë, t’i përforcojnë ato, nën sistemin e propagandave intensive mediatike. Prandaj ideologjitë etnokratike që realizuan çlirimin kombëtar dhe emancipimin etnik jo medoemos janë adekuate për ndërtimin e paqes shoqërore në periudhat postdiktatoriale dhe paslufte. Etnokracia për qëllimet e saj bashkuar me sjelljen e audiencave totalizuese dhe selektive të informacionit prodhojnë geto kulturore dhe e ndajnë virtualisht shoqërinë në enklava etnike dhe sociale. Kuptimi i plotë i multikulturalizmit është kur ai gjen vend edhe në nivelin mikrosocial, pra brenda agjencive mediatike, dhe jo thjesht në atë makrosocial si formë e ndërtimit të peizazhit mediatik global që nuk bën tjetër veç riprodhon armiqësitë e vjetra në kushtet e një konteksti të ri që janë demokracitë e brishta të shoqërive dhe shteteve shumë-kulturorë.

[1] Art Silverblatt, Media Literacy, p. 215, Praeger, London, 2008
[2] Alan O’Konor, Culture and Communication, p. 37, Sage Publications, 1990
[3] United States Joint Commander’s Handbook for Strategic Communication and Communication Strategy, Suffelk, June, 24, 2010, p. II – 11
[4] Art Silverblatt, Media Literacy, p.p. 23-24, Praeger, London, 2008